Ілім мен білімнің айырмашылығы бар ма? / ҚМДБ пәтуасы
Сұрақ: Кезінде көптеген ишандарды, әулиелерді ілімді болған дейді? Сонда ілім мен білімнің айырмашылығы бар ма?
Жауап: Ілім – араб тілінде «білу», ал терминдік сөздіктерде ілім – «Шындық пен оқиғаны дәл жеткізетін хабар мен көзқарас» (Журжани, әт-Тарифат, Бейрут, 1985, 160 б) және «Бір нәрсені дәл болғанындай түсіндіру, беймәлім нәрсенің білінуі, нәпсінің бір нәрсенің мағынасына білуі» ((Журжани, әт-Тарифат, Бейрут, 1985, 167 б) деген ұғымдарды білдіреді.
Әсілі, Алла Тағала Құран-кәрімде: «Сондай жаратқан Раббыңның атымен оқы» (Алақ, 1) деп бұйырғандықтан, біз қандай пәнді үйренсек те ол ілім болып саналады. Десе де, орта ғасырларда ислам медреселеріндегі рухани және дүниеуи пәндердің оқытылуына байланысты ілім және білім түсініктері ортаға шықты.
Ілімге Құран, тәпсір, хадис, фиқһ, кәлам, ихсан, ал фән ілімінің (дүниеуи) қатарына жағрафия, математика, астрономия, физика және т.б. пәндер жатқызылды. Жалпы, бұлай жіктеу оқу-әдістеме үшін ілімді шартты түрде ғана бөлу еді. Себебі, ілім – рухани болсын, дүниеуи болсын, ол ақиқатты паш етеді. Мысалы, бір қарағанда дүниеуи (зайырлы) ілімдердің бұл әлемді танытатын функциясы басым секілді болып көрінгенмен, шынтуайтында ол да Алланың ақиқатына куә келтіреді. Яғни, ілім мен білім жалпы біртұтас ұғым саналады.
Ал, енді әулие ұғымына келер болсақ, бұл арабша «уәли» (дос) деген сөздің көпше түрі. Терминдік сөздікте әулие деп – иманында нұқсан болмаған (кәламді білуші), харам түгілі кіші күнәлардың өзінен бойын аулақ ұстаған (шариғатты білуші және ұстаушы), парыз пен сүннетті, қала берді нәпіл құлшылықтарды мүлтіксіз орындаған (абид), Хаққа ғашық болып (уәли), қара басынан халықтың қамын жоғары қойып, соған сай қарекет қылған (зиялы) рухани тұлғаны айтады.
«Ишан»1 деген парсы тілінде «олар» деген мағынаны білдіреді. Көне түрік тілінде (шағатай) «ишан» дегеніміз «әулие» ұғымымен шендес мақам саналады. Сонымен қатар, ислам әдебиеттерінде руханият иелерін шейх, абыз, қожа, қутуб, ғаус, пір, мақсұм, баба, ата деп те атайды.
Сауалдағы «әулиелер мен ишандар ілімді болған» деген сөзді таратып айтар болсақ, олар Құран, тәпсір, хадис, фиқһ, кәлам, ихсан ілімдерін меңгеріп, ғұмырын дүниеуи мақсатқа емес, рухани салаға арнағандықтан, халық «әулиелер мен ишандарды ілімді» деп санаған. Әсіресе, әулиелер мен ишандар жүрек көзі ашылғанда сезінетін құпия ілімді (илму-ләдуни) игеруге қатты мән берген. Бәлкім, «илму-ләдуни» иелері болғандықтан да халық «әулиелер мен ишандарды ілімді» деген шығар деп ойлаймыз.
Әйтсе де, әулиелер мен ишандар мүлде дүние ісімен шұғылданбады деп айта алмаймыз. Олар да қалың бұқарамен қарым-қатынас жасау үшін белгілі бір кәсіп иелері болған. Мысалы, Уайсал Қарани әулие түйеші болған, Зеңгі ата сиыршы, Шопан ата қойшы, Қамбар ата жылқышы, Суксук ата ешкі баққан, Қожа Ахмет Ясауи ұсталық, Баһауаддин Нахшбанди зергерлік жасаған. Бірақ, олар фәнилік кәсіппен бай болып, балшекер өмір сүру үшін шұғылданбаған. Әулиелер мен ишандар дүние ісін халықпен қарым-қатынас жасаудың құралы деп түсінген. Бір сөзбен айтқанда әулиелер мен ишандар халықпен осылайша қарапайым түрде қатынас жасау арқылы өздерінің рухани ілімімен, парасатымен, дегдарлығымен, ықыласымен, махаббатымен Хақты насиқаттаған.
Мұхан ИСАХАН
1. Ишан атауының тарихи-хронологиясына мән берсек, зерттеушілер бұл терминді алғаш рет Бахауаддин Нақышбанди (1318-1389) мен Хожа Ахрарға (1404-1489) қатысты тазкрийа жанрында жазылған әдебиеттерде кездестіретінін айтады. Кейін XVI ғасырдан бастап ишан атауы Орталық Азияда кеңінен қолданысқа ене бастады. Әсіресе, Ясауи және Нақышбанди тариқатының жер-жердегі көшбасшыларын ишан деп атайтын. Мысалы, Ясауи тариқатының Қырғызстанның Ош өңіріндегі көшбасшылары XVIIІ ғасырдан бері ишан деп аталады.
Kazislam.kz
Жарияланған мақалалар мен шет елдік сайттардан алынған аудармалардың авторлық құқығы Azan.kz сайтына тиесілі.
Толығырақ
 Предыдущий |
Следующий |
| Тырнақты бояу (маникюр) үкімі / ҚМДБ пәтуасы | Ибраһим ҚҰНАНБАЙҰЛЫ: «Шын илан да, таза ойла бір иманды...» |
Қызықты тақырыптар
Мас қылатын ішімдіктерді, шошқа еті, аққан қанды ішіп-жеу және пұттарды қолдану шариғатта халал болмағаны[1] секілді, оның саудасы да халал емес. Мұсылман емес адамға харам затты сату дұрыс болғанда, Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сатып, пайдалануға рұқсат берер еді. ...
Намазды ешбір себепсіз қаза қылуға болмайды. Сондықтан пойызда, ұшақта, не автобуста болсын, парыз және уәжіп намаздарды қалдырмай оқу керек.
Мәһір – әйел затының неке қияр алдында күйеуінен талап етуге құқылы шариғат белгілеген ақысы.
Шариғат бойынша қасиетті орындарды, қабірді зиярат етуге, зиратта жатқан марқұмдарға сәлем беріп, дұға жасауға рұқсат етіледі, бірақ оны айналып, тәуап ету, қабірге қарап намаз оқу, аруақтан көмек сұрау және дінде айтылмаған басқа да іс-әрекеттерге бару дұрыс емес. ...
Намаз уақыттары 
