ҚҰРАНДАҒЫ НӘПСІ ТҮРЛЕРІ
Нәпсімен күресу, оны тәрбиелеу адам баласының екі дүниеде бақытты немесе бақытсыз болуын айқындап дәлелдейтін себептердің бірі. Сондықтан, нәпсімен күресу - дінімізде үлкен жиһад деп танылады.
Ислам тарихында орын алған “Табук” шайқасынан кейін сахабалар сусыз шөл далада шаршап-шалдығып қарындары аш күйде кері қайтып бара жатқанда Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) :
رَجَعْنَا مِنَ اَلْجِهَادِ اَلْأَصْغَرِ إِلَى اَلْجِهَادِ
«Кіші жиһадтан (жорықтан) үлкен жиһадқа нәспімен күресуге оралдық»,- деп айтқан (Суюти «Жәмиғу әс сағиру»).
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا وَ قَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا
“Расында нәпсісін тазартқан кісі құтылды. Әлде кім оны кірлетсе, қор болды”,- деген (“Шәмс” сүресі, 9-10 аяттар).
Хасан әл-Басри (Алла оны рақымына алсын): “Жиһадтың ең абзалы - нәпсімен күресу”, “Жүгендеуге мұқтаж болған нәпсіңнен артық асау жоқ», - деген.
“Нәпсімнен үлкен дұшпанмен күресіп көрген емеспін. Кейде мен оны жеңемін, кейде ол басым түскен кездері де болады” (Суфиян әс-Саури).
Осы тұрғыда Құранда нәпсінің алты түрлі дәрежесі баяндалады:
1) ән-Нәфсул Әммара (күнәлі істерге бұйыратын нәпсі). Адам баласын түрлі арсыздық істерге итермелеп, содан рақат табатын нәпсі. Нәпсінің бұл түрі Юсуф сүресінің 53 аятында айтылады. “Әммара” сөзі - көп әмір етуші, үнемі бұйырып тұрушы деген мағыналарды білдіреді.
2) ән-Нәфсул Ләууама (сөгіс беруші нәпсі). Бұл нәпсі Құран Кәрімде былайша көрсетілген: “Жоқ сөгіс беруші нәпсіге ант етемін. ...Бірақ, адам баласы күнәні жалғастыра бергісі келеді”. (Қиямет сүресі, 2 аят). Бұл нәпсі көбінесе, діни бұйрықтарды орындап, құлшылығын жасап жүрген, бірақ, қателікке ұрынып, күнәға батып жүрген мұсылмандарға қатысты. Бұл нәпсінің артықшылығы, қандай да бір харам іске барып қойған болса, артынша өне бойын өкініш билеп, іштей өзін жегідей жейтін нәпсі. Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): “Адам баласының бәрі де қателесуші. Қателік жасаушылардың ең жақсылары - тәубеге келушілер” екенін ескертіп кеткен.
3) ән-Нәфсул Мулһәмә қажет кезде Алла тарапынан ақиқаттар илһам етілетін (білдірілетін, аян беретін) жамандықтардан арылған нәпсі. Яғни, ненің жаман, ненің жақсы екенін іштей сезініп, жақсылық жасауда жүреккке жәрдемші болатын, адамды жақсылыққа үндеп отыратын нәпсі. Жасаған құлшылықтарынан, тарқан зікірінен ләззат алатын нәпсі.
4) ән-Нәфсул Мутма 'инна иман негіздеріне сенетін, Исламның бұйрықтары мен тыйымдарына мойынсұнатын және күмәнданбайтын, сонымен қатар, тұрақты ғибадат ететін, Алламен рухани байланыс орнатып, ләззат алатын нәпсі. Әртүрлі күмәндардан ада, рухани дерттерден таза, күнәға бармайтын, жүрегі мен ақылы Алланы еске алумен шұғылданатын, соның себебімен, әрбір амалын Алла Тағаланың разылығына сай махаббатпен орындап, тыныштыққа қол жеткізетін нәпсі.
5) ән-Нәфсул Разия (разы болған нәпсі). Нәпсінің бұл деңгейінде адам Алла Тағаланың барлық талаптарын аса үлкен ынтамен, разы бола отырып орындайды. Яғни, Алланың қалауын өзінің қалауынан жоғары қояды. Біреуді жақсы көрсе Алла үшін жақсы көреді. Жек көрсе, Алла үшін жек көреді. Өмірде кездесетін әртүрлі сынақтарда сабыр етіп, Раббысына разы болады.
6) ән-Нәфсул Марзия (сүйіспеншілікті иелік еткен нәпсі). Нәпсінің бұл деңгейінде адам Раббысының ерекше миссиясын орындауға лайық болған пенделерінің қатарында болады. Мұндай нәпсі Алла Тағала разы болатын істерді ғана қалайды. Соңғы үш нәпсі иелеріне Алла Тағала: «Әй, орныққан нәпсі! Раббыңа, Ол сенен, сен Одан разы болған түрде қайт! Енді құлдарымның арасына кір! Сондай-ақ Жәннатыма кір!» - деп бұйырады. («Фәжр» сүресі 27-30 аяттар).
Сөз соңында Шал ақынның бір шумақ өлеңін келтіре кетсек:
Иман – қой, ақыл – қойшы, нәпсі – бөрі,
Бөріге қой алдырмас ердің ері.
Таяқты қатты ұстап қойшы тұрса,
Жоламас ешбір пәле, шайтан-пері.
Адамзаттың асылы, екі дүние сардары Алла Елшісі (соған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): “Нәпсіге жамандық қабілеті мен тақуалық қасиетін бергенге серт” деген аятты оқып: “Уа Аллам! Нәпсіме тақуалық бер. Нәпсімді пәктей гөр. Сен ең жақсы пәктеушісің. Сен жанымның Иесісің”,- деп дұға жасаған екен. Ендеше, құрметті бауырлар, келе жатқан қасиетті Рамазан айына өзімізді рухани дайындап, отыз күн оразамызды ұстап, нәпсімізді тәрбиелеуге үлкен мүмкіндік беріледі. Алла Тағала жоғарыда айтылған өзі разы болатын нәпсі деңгейіне жетуімізді нәсіп етсін!
Алматы Орталық мешітінің ұстазы
Ерлан Жеңісұлы Киізбаев
Жарияланған мақалалар мен шет елдік сайттардан алынған аудармалардың авторлық құқығы Azan.kz сайтына тиесілі.
 Предыдущий |
Следующий |
| БІЗ ЖӘНЕ ҒАЛАМТОР | САБЫР МЕН ШҮКІР ИМАННЫҢ ҚОС ҚАНАТЫ |
Қызықты тақырыптар
Намаз уақыттары 
