Сәлем салу Аллаға серік қосуға жата ма?
Ертеден келе жатқан сәлем салу дәстүрі – қазақ келіндерінің үлкенге деген сый-құрметінен туған әдептілік белгісі. "Үлкенге – құрмет, кішіге – ізет" көрсеткен дана халқымыз сыйластықты әрдайым бірінші орынға қойған. Сәлем салу да осының нақ дәлелі. Бүгінгі таңда қазақылықтың қаймағы бұзылмаған оңтүстік пен батыста ғана жақсы сақталған бұл үрдісті үлкенді құрметтеудің әдемі әдебі десе де болады.
Бүкіл тіршіліктің өзегі адамның бірін-бірі сыйлауда екеніне ешкім де дау айтпайды. Бабаларымыз өмірдің қым-қиғаш қалтарыстары өте көп екенін білгендіктен, қоғамның әр мүшесінің орнын нақты белгілеп берген. Ата мен ененің орны, қайын аға мен қайын бикенің, қайын іні мен мен қайын сіңлінің, жеңгелердің, абысындардың басқа да туған-туысқандардың орны қазақтың жазылмаған жүріс-тұрыс заңында анық белгіленген. Әдет-ғұрыптар өзіндік бір ереже тәріздес. Келіндер үлкендермен сәлем салу арқылы амандасады. Қолын төмен салып екі қолын қиыстырып, тізесін сәл бүге иіліп сәлем жасайды. Келіннің сәлем беруі, ең алдымен, алдыңдағы адамды құрметтейтінін білдіреді. Сол арқылы сәлем берген адамына жақсы көңіл-күй сыйлайды. Сондықтан риза болған адам сәлемді қабыл алып «бақытты бол», «үбірлі-шүбірлі бол» деген секілді тағы басқа тілек айтуы абзал. Басқа кісілер, қайындары, абысын-ажындары өздерінше жауап беретін болған.
Сәлем салу, ең алдымен, үлкендерді сыйлау үшін пайда болған ғұрып. Келіндерге сәлем салдыру қоғам мүшелеріне өздерінің қоғамдағы алатын орнын есінен шығармасын деген есеппен жасалынған.
Сәлемді тек әйел баласы ғана жасайды. Әйелдердің бәрі де біреудің мәпелеп өсірген қызы. Қазақ болмысында қыз баланы ерекше көрген. Еркелетудей еркелете жүріп, жалғыз болса ұл балаша киіндіріп еркекшора етіп өсірсе де уақыты келгенде оған болашақта басқа елге келін болып баратынын, ана болатынын көбінесе көңілін қалдырмай ыммен білдіріп, керек кезінде ауызба-ауыз әңгіме үстінде де түсіндіріп отырған.
«Қыз жат жұрттық», «Қыз қонақ» екенін әсте естен шығармайтын болған. Егер біреу қыз баланы байқамай, ренжітер болса, ол адамды «немене, қыздың қонақ, жат жұрттық екенін ұмыттың ба» деп тыйып тастайтын.
Келіннің иіліп сәлем салу тақырыбы жұрт талқысына түскен кезде, неше түрлі ой-пікір айтылады. Бірі "дұрыс" дейді, енді бірі "бұрыс" дейді, "ескіліктің сарқыншағы", "Алла Тағалаға серік қосуға жатады" деп те айтып жатады.
"Келіннің сәлем салуы шариғатқа қайшы ма?" деген сауалымызға белгілі исламтанушы-ғалым Қайрат Жолдыбайұлы жауап берді.
"Әрбір амал ниетке байланысты. Жалпы, құрмет ниетімен сәлем салу ширк амалына жатпайды. Сәлем салу атауының өзі біреуге табыну немесе құлшылықты емес, амандасуды білдіріп тұр. Иіліп сәлемдесуге ешбір танымал ислам ғалымы "ширк" деп үкім шығармаған", — дейді исламтанушы
Айтуынша, құрмет ниетімен иілудің Аллаға серік қосу яки харам емес екендігін сахих хадистермен дәлелдеуге де болады.
"Мәселен, Исламда тақуа яки сыйлы, қарт кісіге құрмет көрсету ниетімен қолын сүюге рұқсат бар. Сахабалардың пайғамбарымыздың, тіпті бір-бірінің қолдарын сүйгендігі жайлы көптеген сахих хадистер бар. Қол сүйетін адамның кісі алдында бел бүгіп, иілетіні сөзсіз. Ал мұндай иілуге ешбір ислам ғұламасы "ширк" яки "харам" демеген. Егер жалпы иілу харам болғанда қол сүю арқылы құрмет көрсету де харам болар еді. Сөз түйіні, құрмет ниетімен сәлем салу исламда харам яки Алла Тағалаға серік қосуға жатпайды. Бұл – қазақтың әдет-ғұрпы. Діни міндет те емес", — деді Қайрат Жолдыбайұлы.
Ол қазақ келіндерінің ешбірі табыну мақсатында сәлем салмағанын атап өтті. Сондықтан ғасырлардан бері жалғасын тауып келе жатқан бұл үрдісті ширкке балап, елдің шырқын бұзу әсте дұрыс емес деп санайды.
"Тағы бір қаперге алатын жайт, келіннің ата-енесі мен сол әулеттің үлкендеріне құрмет көрсетіп, ізет білдіруі – тек қана сәлем салумен өлшенбейді. Оның жеке басының имандылығы мен бойындағы басқа да адамгершілік қасиеттерін басты назарда ұстаған жөн", — деді исламтанушы-ғалым.
Сәлем салуды ізет көрсетудің белгісі немесе ескіліктің сарқыншағы деп санау – ол әркімнің жеке шаруасы. Ал біздің айтарымыз, сәлем салудың түпкі мән-мағынасы – әдептілік. Еліміздің әр өңірінде бұл дәстүр әрқилы орындалса да, ең бастысы әрі маңыздысы – сәлем салудағы шын ниет.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. https://sputnik.kz/society/20190111/8829480/salem-salu-dastur-qazaq.html
2. https://adyrna.kz/post/12410
Рахимбаев Самат,
Ар-Рахим мешітінің ұстазы
Қызықты тақырыптар
Намаз уақыттары 
