«Құран Кәрімді аударуға он жыл жұмсадым» – Ершат ОҢҒАРОВ
Қасиетті Құранның қазақша аудармасы жарық көрді. Аударған – ҚМДБ Төрағасының орынбасары, наиб мүфти, исламтанушы-теолог Ершат Оңғаров. Бұл аударманың бұрынғы аудармалардан өзгешелігі неде? Кейіпкерімізге қойған сауалымыз да осы болды.
– Ершат мырза, қасиетті Құран Кәрімді аударуға 10 жыл уақыт жұмсаған екенсіз. Құранды аударуға не себеп болды?
– Адамзат үшін қиын-қыстау заман өтсе де, Құран Кәрімнің қасиеті ешқашан кемімеген. Өткен ғасырда хакім Абай «Алланың өзі де рас, сөзі де рас, Рас сөз ешуақытта жалған болмас. Көп кітап келді Алладан, оның төрті Алланы танытуға сөз айырмас» деп жырласа, бүгінде сол Алла сөзіне деген халықтың ынтызарлығы, құштарлығы ерекше. Оның бірден-бір айшықты айғағы – әрбір елді мекендерде көркем кейіпте бой көтеріп, көптен салынып жатқан мешіттер, жұма намазына жұмыла жиналып жатқан жастардың жасағы.
Қазақтілді оқырмандарға арналған Құран Кәрімнің жаңа бір аударма нұсқасын рухани қорымызды толықтыратын деңгейде жазу менің Мысыр шаһарында, Аль-Азхар университетінде оқып жүрген кездегі арманым болатын. Құранды зерттеуге кірісіп, құнды еңбек жазуға деген талпынысым сол кезден басталған еді. Бірінші еңбегімді Құранды дұрыс оқу мен қырағат жолын үйрететін «Мұхтасар тәжуид» атты кітап жазуға арнадым. Аллаға шүкір, ол жинақ қазақ және орыс тілдерінде жарық көрді. Құранға деген мендегі ынтызарлық, онда айтылған әрбір сөзге, айшықты ойға деген бағалаушылық оқырман жүрегіне имандылық гүлін ексем деген асқақ арманды тудырды.
Қасиетті Құранды аударуға себеп болған тағы бір жайт – жастардың жат ағымдар жетегінде кетуі. Құран аяттарын тікелей түсініп, ондағы астарлы мағынадағы «муташабиһ» аяттарды сөзбе-сөз қабылдау үдерісі қоғамда буквализм мен догматизм мәселесін шығарды. Әсіресе, қазақ елі үшін он ғасырдан астам уақыт бойы дәстүрлі жол болып қалыптасқан Ханафи мазхабын мойындамайтын, көпшілік мұсылмандармен бірге болғысы келмейтін, ұлттық салт-дәстүрмен санаспайтын, елдің ауызбіршілігіне нұқсан келтіретін жат идеологиялар еліміздің тыныштығына қауіп төндіре бастады.
Бұл еңбек жастарымыздың деструктивті ағымдардың арбауына кетпеуіне ықпал етеді деген үміттемін.
– Бұған дейін Құран Кәрімнің тәпсірін де аударғандар болыпты. Олармен таныса алдыңыз ба?
– Бүгінгі күнге дейін Құранның қазақ тіліне аударылған толық тәпсірін көрмедім. Бар болса да, әлі жарық көрмеген болар.
Аударма ерекшелігі – қасиетті аяттар араб тіліндегі түпнұсқадан аударылған, аяттардың қазақша мағынасы берілген, аяттың тәпсірі, түсініктемесі мен тарихы жан-жақты жазылған, сүренің қазіргі ғылыммен байланысы баяндалған, араб тіліндегі аяттың дұрыс оқылу транскрипциясы берілген. Кітап көлемі 1 000 беттен асады.
Бұл нұсқаның бір ерекшелігі – бүгінгі талғампаз оқырманның талғамына сай тарихи, ғылыми, философиялық тұрғыдағы тәпсірлермен түсіндірілген. Яғни, Жаратушы тарапынан түсірілген ұлы жарлықтарға қатысты сол ықылым замандағы тарихи оқиғалар мен тарихи кейіпкерлер, әртүрлі қиян-кескі соғыстар, сол қоғамның саяси және әлеуметтік себеп-салдары көне заманда ғұмыр кешкен ислам зерттеушілерінің ғылыми һәм тағылымдық тәпсірлерімен тәлімделді. Берілген түсініктемелер мен тәпсірлер әл-Матуриди, ән-Нәсәфи, әл-Жәләләйн сияқты Ханафи мазһабының ғұлама ғалымдары мен әл-Әлуси, әл-Қуртуби, абу Хаян әл-Андалуси, Әс Сабуни т.б. тәпсіршілердің араб тіліндегі кітаптарынан аударылды. Аударма барысында осы ғұламалардың еңбектері үлкен рухани азық болды.
– Құран Кәрімді бұған дейін Уақап Қыдырханұлы, Халифа Алтай, Рәтбек қажы Нысанбайұлы да аударды. Олардан артықшылығы неде?
– Бұған дейін де қасиетті Құран Кәрім қазақ тілінде бірнеше мәрте тәржімаланып үлгерген еді. Әр кезеңде әртүрлі аудармашылар қаламынан шыққан бұл ұлы кітап өз уақытысында халық қажеттілігіне жарап, ұрпақ сана-сезіміне иман нұрын түсіруге үлкен медет болды.
Қасиетті Құранды аударуға себеп болған тағы бір жайт – жастардың жат ағымдар жетегінде кетуі. Құран аяттарын тікелей түсініп, ондағы астарлы мағынадағы «муташабиһ» аяттарды сөзбе-сөз қабылдау үдерісі қоғамда буквализм мен догматизм мәселесін шығарды. Әсіресе, қазақ елі үшін он ғасырдан астам уақыт бойы дәстүрлі жол болып қалыптасқан Ханафи мазхабын мойындамайтын, көпшілік мұсылмандармен бірге болғысы келмейтін, ұлттық салт-дәстүрмен санаспайтын, елдің ауызбіршілігіне нұқсан келтіретін жат идеологиялар еліміздің тыныштығына қауіп төндіре бастады.
Дегенмен де, ұшқыр қиялдай зымырап бара жатқан заман өз дәуіріндегі талғампаз ұрпақтың жаңа сұраныстарын, рухани азықтары мен танымдарын тереңдетуді талап етеді. Өйткені олар Жаратқанның жіберген ақиқи қағидаларын тарихи негізде және өз ғасырының маңызды тұрғасында ұғынғысы келеді. Яғни, қасиетті Құран Кәрімнің бағалы қазынасы болған 114 сүре һәм 6 226 аятты жан-жақты түсіндіріп беретін тәпсірлер (түсініктемелер) талап етеді. Бұған дейінгі қазақ тіліне ресми түрде тәржімаланған нұсқалардың барлығына ортақ ұқсастық – Құран аяттарына берілген тарихи, ғылыми әрі философиялық тұрғыдағы тәпсірлердің жоқтығы немесе жоқтың қасы деуге болады. Ал қасиетті Құранның орыс және басқа шетел тілдеріне аударылған нұсқаларында әрбір аяттың өзіне бірнеше тәпсір-түсініктемелер берілген.
– «Мысыр, Түркия, Араб елдеріндегі түпнұсқа еңбектерге сүйендік» дейсіз. Түпнұсқадан аудару қиын болған жоқ па?
– Әрине, қиындықтар болды. Қасиетті Құранның аяттары мен тәпсірлеріндегі тарихи мәліметтерді, терең тәлімдерді шашау шығармай, араб тіліндегі түпнұсқадан жолма-жол аударудың өзіндік ерекшеліктері мен қиындықтары жеткілікті. Оны Құран риторикасынан бөлек, бай араб тілінің (бір сөздің 200-ге жуық синонимдері кездеседі) стилистикасы мен морфологиясының күрделілігімен түсіндіруге болады. Сонымен қатар Алла кәләмінің мәнін, шариғи мақсатын жеткізу терең исламтану ғылымының қыр-сырына қанық біліктілікті әрі қырағы көзқараспен сараптау қабілетті қажет екені белгілі. Әсіресе, астарлы мағынадағы аяттарды аудару барысында ізденіске көп уақыт кетті.
Аяттардың мағынасы мен түсініктемелері Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы (ҚМДБ) ұстанатын Әбу Ханифа мазһабы мен имам Матуриди ақидалық мектебінің канондық ерекшеліктеріне сай берілуі басты назарға алынды.
Арабшадан аудару өз алдына, оны қазақи жатық тілде өңдеу де қажырлық пен ұлтқа деген сүйіспеншілікті қажет ететін үлкен жұмыс. Терең мағыналы құнды қазынаның бар нәрін қазақ тілінің қалыптасқан грамматикалық ережелеріне сай сөйлемдермен өрнектеп, бай да нәрлі әдеби тілімен көркемдеп, жалпы оқырманның қабылдауына жайлы тиетіндей, тамсана оқитындай етіп редакциялаған – жазушы-прозаик, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі Нұржан Мұратәлі ағамыз. Ағамызға Алла сауаптан жазсын!
– 3 000 дана таралым аз емес пе? Оқырман бұл кітапқа қалай қол жеткізеді?
– Иә, аз деп ойлаймын. Осы ретте кітаптың шығуына демеушілік жасаған «Ажар» руханиятты қолдау қорының президенті Самат Мұсабаевқа алғысымды білдіремін. Алла разы болсын!
Алдағы уақытта ауқымы мұнан да үлкен таралыммен қайта басылады деп ойлаймын. Аллаға шүкір, қоғамымызда сауап үшін игі шараларды іздеп жүріп істейтін жаны жайсаң, қайырымды, иманды жандар көп.
Қазіргі күні қасиетті Құран бірінші кезекте біраз дін қызметкерлеріне, имамдарға және кейбір мешіттерге берілді. Барлығына бірдей үлестіру мүмкін емес.
Жалпы, Құран Кәрімді түсінуге ынтық болған жандар үшін қолжетімді болу үшін мешіт жанындағы кітап дүкендері арқылы таратуға тырысып жатырмыз.
– Аудармасын оқып көрген ғалымдар болды ма? Олардың көзқарасы қалай?
– Жуырда елордадағы ҚМДБ ғимаратының мәжіліс залында тұсаукесерін өткіздік. Тұсаукесер шарасында Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлы хазірет салтанатты ашылуын жасап, тағылымды баяндамасын оқыды. Парламент депутаттары, ғалымдар, зиялы қауым өкілдері мен дін қайраткерлері қатысты.
Аударманы бірінші кезекте ҚМДБ сараптау комиссиясының мамандары оқып, сыни пікірлерін білдірген болатын. Әрине, мен оларды қабыл алдым. Еңбек еліміздегі діни материалдарды сараптауға құзырлы мекеме – Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі Дін істері комитетіндегі дінтану сараптамасынан өтіп, оң қорытынды алды.
Құран Кәрімнің тұсаукесеріне келген ғалымдар, исламтанушылар, әдебиетшілер мен зиялы қауым өкілдері жоғары бағалап, ықыласын білдірді. Ал осы құнды еңбекке қол жеткізген жалпы жұрт ризашылығын білдіріп, батасын беруде. Әлбетте, шығармашылық еңбек кемшіліксіз болмайды. Егер оқырман тарапынан пайымды ой, салмақты сөз бен танымды түзетулер болып жатса, біз толықтыруға дайынбыз.
Қазақ жұртының мәдени өміріне алтын діңгек болып орнаған осы рухани құндылықты Қазақ халқына табыстағанымызға шын жүректен қуаныштымыз.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Гүлзина БЕКТАС
Аikyn.kz
Жарияланған мақалалар мен шет елдік сайттардан алынған аудармалардың авторлық құқығы Azan.kz сайтына тиесілі.
 Предыдущий |
Следующий |
| Қағбаның қандай құпиясы бар? | Құрамында шошқа майы бар дәрі-дәрмектерді пайдалануға бола ма? |
Қызықты тақырыптар
Намаз уақыттары 
