ДІНИ ЭКСТРЕМИЗМ МЕН ТЕРРОРИЗМНІҢ ТАРАЛУ СЕБЕПТЕРІ

Экстремизм түсінігі латын тілінде extremus сөзінен шыққан, яғни «шеттеу», «шектен шыққан көзқарастар мен іс-әрекеттерге жақын тұратын», соның ішінде тәртіпсіздікті өршіту әрекеті, азаматтық бағынбаушылық, террорлық акциялар, партизандық соғыс әдістері кіреді. Осындай топтардың негізгі ерекшеліктері олардың келісімдерді, келіссөздерді, ымыраға келуді қабылдамауы болып табылады.

2005 жылғы 18 ақпанда қабылданған «Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабы 5-тармағында келесі анықтама берілген: Экстремизм – жеке және (немесе) заңды тұлғаның, жеке және (немесе) заңды тұлғалар бiрлестiгiнiң белгiленген тәртiппен экстремистiк деп танылған ұйымдардың атынан iс-әрекеттер ұйымдастыруы және (немесе) жасауы; жеке және (немесе) заңды тұлғаның, жеке және (немесе) заңды тұлғалар бiрлестігінің мынадай экстремистік мақсаттарды:

– Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күшпен өзгертудi, егемендiгiн, оның аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн бұзуды, мемлекеттiң ұлттық қауіпсiздiгі мен қорғаныс қабiлетiне нұқсан келтiрудi, өкiметтi күшпен басып алуды немесе өкiметтi күшпен ұстап тұруды, заңсыз әскерилендiрілген құрылымдарды құруды, оған басшылық жасауды және қатысуды, қарулы бүлiк ұйымдастыруды және оған қатысуды, әлеуметтік, тектiк-топтық алауыздықты қоздыруды (саяси экстремизмдi);

– нәсілдiк, ұлттық және рулық алауыздықты, соның iшiнде зорлық-зомбылықпен немесе зорлық-зомбылыққа шақырумен байланысты алауыздықты қоздыруды (ұлттық экстремизмдi);

– дiни өшпендiлiктi немесе алауыздықты, сондай-ақ азаматтардың қауiпсiздiгiне, өмiрiне, денсаулығына, имандылығына немесе құқықтары мен бостандықтарына қатер төндiретiн кез келген дiни практиканы қолдануды (дiни экстремизмдi) көздейтiн iс-әрекет ұйымдастыруы және (немесе) жасауы.

 «Терроризм» түсінігі – латын тілінде terror – қорқыныш, үрей деген мағынаны береді. Терроризм мағынасы зорлық-зомбылық, қорқыту мен үрейлендіруге негізделеді.

Қазақстан Республикасының «Терроризмге қарсы күрес туралы» Заңында (13.07.1999 ж.) келесі анықтама беріледі: Терроризм – күш қолдану идеологиясы және халықты үрейлендіруге байланысты және жеке адамға, қоғам мен мемлекетке залал келтіруге бағытталған күш қолдану және (немесе) өзге де қылмыстық әрекеттерді жасау не жасаймын деп қорқыту жолымен мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының немесе халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына әсер ету практикасы.

Көп жағдайда терроризмнің алғашқы белгілерінің бірі – террористердің экстремистік көзқарастарының болуы. Егер экстремизм әр түрлі жағдайдағы шектен тыс радикалды ойларды қамтитын болса, терроризм саяси-идеологиялық тұрғыдағы шектен тыс радикалды әрекеттерді атқарады.

Терроризм мен экстремизмнің Қазақстан Республикасында таралу себептерінің басты белгілері 1991 жылы тәуелсіздігін жариялап егеменді мемлекеттік шекарасы бекітілгеннен кейін, алайда ақпараттық шекаралар ашық болу, қарапайым халықтың өздерінің дәстүрлі діндері туралы мағлұматы таяз болу себептері және де діни сенім бостандығы заңының талаптары тиісті деңгейде жұмыс жасамау салдарынан деструктивті, радикалды діни ағымдардың идеологиялары тарала басталған. 2011 жылдан бері еліміздің Атырау, Тараз, Алматы қаласы, Ақтөбе қалаларында деструктивті идеология ұстанушылардың зиянды әрекеттері жүзеге асырылған оқиғалар орын алған. Халықаралық террористік ұйымдар радикалдық идеяларды тарата отырып, қоғамға қарсы көңіл-күйді, қазақстандық қоғамды конфессиялық белгісі бойынша жіктеуге, ұлттық және діни ауызбіршілікті "ажыратуға" арандатады. Аталғандар 2016 жылы Ақтөбе және Алматы қалаларында орын алған қайғылы оқиғалармен расталады.

         2014 жылдан бері 30 террористік акцияның дайындалу кезеңінде жолы кесілді және жүзеге асырылмады (2014 жылы – 3, 2015 жылы – 4, 2016 жылы – 12, 2017 жылы – 11).

Отандық ғалымдар, сарапшы-мамандардың ортақ пікірлеріне сүйенсек экстремизм мен терроризмнің таралу себептеріне келесі мәселелер жатқызылады:

• Жастық шақтағы өмірге деген құндылықтарын тарихи деректер, мектеп бағдарламасы арқылы әлемдік тарих және Қазақстан тарихын дұрыс түсінбеу, ұғынбау себептерінен «ақ» пен «қараны» ажыратуға зайырлы білімдері толық болмаған жастар осындай теріс әрекетке бой алдырғаны бар;
• Діни уағыздар мен қасиетті жазбалар бұрмалаған интернет желісіндегі түрлі күмәнді парақшаларда, белгісіз шетелдік теріс идеологтарының арбауларына түсу арқылы;
• Шетелдегі күмәнді теологиялық оқу орындарында, белгісіз бағыттағы «араб» тілін үйрету курстарына қатысуда жасырын деструктивті ағымдардың психологиялық ықпалына түскендер;
• Жастардың қоғамда өздерінің орындарын таба алмау себептері, «әлеуметтік лифтілердің» толық деңгейде жүзеге асырылмау салдарынан білім алу, жұмыс жасауға толығымен қолдары жетпеген жастар радикалды ағымдармен топтасып әлеуметтік орталарына тұзаққа түсулері орын алу мүмкін.

Осыған орай, терроризм мен экстремизм сияқты зиянды құбылыстарының негіздерін болдырмау мақсатында Еліміз үшін әлеуметтік-экономикалық даму, тарихи-мәдени құндылықтарымызды дәріптеу арқылы қоғамдағы келісім мен тұрақтылықты нығайту басты назарда болуы тиіс екені бүгінгі 21-ші ғасырдағы заман талабы болып тұр.

                                                                                                                                                                                       Әзілханов Кенжебек

    Алатау ауданы,

«Көк-Қайнар-1» мешітінің

бас имамы