ТӨРТ МАЗҺАБТЫҢ ҒАЛЫМДАРЫН КҮПІРЛІКПЕН АЙЫПТАУҒА БОЛА МА?

Аса қамқор ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын.

Төрт мазһабтың ғалымдарын күпірлікпен айыптауға бола ма?

Егер діни тақырыпта  сана түйсігінде діни мәліметтер жоқ болып, діни білімге ие болмаса әлбетте бұл адам ізденіске түседі. Осы жолда ақ-қараны ажыратпай, тапқан ақпаратының дұрыстығын сараламай, тек естігеніне ере беру, адамды адастырары сөзсіз. Расында діни білімді түсіндіру барысында "мазһаб" сөзін "ислам негіздеріне қайшы адасушылық" депті тәлім жүргізуші деструктивті жат ағым өкілдері. Мазһаб ғұламаларын теріске шығарып, олардың еңбектерін  бұрмалау арқылы өздерінің көздеген мақсаттарына пайдалануда.

«Адам білмегенінің жауы» демекші осындай бұрмаланған діни ақпарат алған адам жат ағым қатарына қосылып жатады. Алайда ғұламаларымыздан бізге қалған өсиеттердің бірінде: «Бұл дін, оны кімнен алып жатқандарыңды қараңдар», делінген. Ал енді ислам тартихында орны ерекше болып, сан ғасырлардан бері келе жатқан төрт мазһаб құқықтық мектеп ғалымдарын адасушылықпен айыптау, бұл бір қисыны келмейтін надандық.

Дана халқымыз: «Көрмес түйені де көрмес», деп бекер айтпаған ғой. Бұл төрт мазһаб құқықтық мектептердің негізін қалаушы ғалымдар сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) тілге тиек етіп, атап кеткен жақсы ғасырлардың ғалымдарына жатады. Құқықтық төрт мазһаб сахабалар кезеңінен кейінгі табиғин кезеңінің  уақытында пайда болған. Олардың негізін қалағандар– Әбу Ханифа (имам Ағзам), Малик ибн Әнас, Мұхаммад әш-Шафиʼи және Ахмад ибн Ханбал. Кейін арадан уақыт өте оларға ерген шәкірттері бұл білім жолын әрмен қарай жалғастырды. Мінекей осылайша  мәзһабтардың атаулары, негіздерін қалаған ғұламалардың есімдерімен ханафи, малики, шафиʼи, ханбали деп мектеп атауы қалыптасты. «Мазһаб» сөзі араб тіліндегі негізгі мағанасына үңілетін болсақ  «зәһәбә» (бару) етістігінен шыққан, «жүрілген жол», «баратын жер», «бағыт» және «көзқарас» деген мағыналарды білдіреді. Ал діни тұрғыда "Шариғатқа негізделген арнайы тәсілдер мен ережелер арқылы Құран мен сүннеттен шығарылған үкімдер мен көзқарастар жиынтығын - "мәзһаб" деп түйіндейді".

Орта Азия өңірінің ұстанатын мазһабы, осы аталған төрт мектептің кең тарағаны - Әбу Ханифа мазһабы. Ислам діні қазақ даласына келгеніне он екі ғасырдан астам уақыт өттті. Осы кезең ішінде қазақ халқы аталған  мазһабпен құлшылық парыздарын атқарған.

Әбу Ханифаның әкесі де, анасы да Ирактың Куфа қаласында өмір сүрген өте тақуа адамдар болған. Һижраның 80 жылы (699 жылы) Әбу Ханифа дүниеге келеді. Оның аты-жөні – Нұғман ибн Сәбит әл-Куфи. Әбу Ханифа Куфада 18 жыл Шағби мен Хаммад ибн Сүлеймен сияқты сол заманның атақты ғұламаларынан кәлам, хадис, фиқһ (құқық), қырағат салалары бойынша терең білім алады. Тіптен сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сахабалары болған Әнас ибн Малик, Абдулла ибн Ауф, Сәһл ибн Саһд, Әбу Туфайл сыңды сахабалардан дәріс алған. Міне бұл өз кезеңінде  Әбу Ханифа ислам әлемінде «табиғин» мәртебесінде танылған. Одан кейінгі ғалымдар Нұғман ибн Сәбит әл-Куфиді озат пікірі мен ислам ғылымындағы терең түйсігіне қарап «Имам Ағзам» («Ұлық Имам») деп атаған. Әрине, бұл мәзһаб негізін бір ғана адам қалаған, соның ғана көзқарасына құрылған деген түсінік ақиқатқа жанаспайды.

Муаффақ әл-Мекки: «Әбу Ханифа мәзһабы тек өзінің көзқарасынан ғана тұрмайды, ол шура (кеңесу) негізінде құрылған» деген. Және сол секілді атақты ғалым Зәхид әл-Кәусәри Әбу Ханифа мектебі жайында былай пікір қалдырған: «Әбу Ханифа өз мәзһабын шәкірттерімен ақылдасып-кеңесу арқылы қалыптастырған. Ол (діни мәселелерде) ешқашан шәкірттерінің пікірлеріне құлақ аспай, өз білгенімен үкім шығарған емес». Расында Имам Ағзам діндегі көптеген түйінді мәселелерді ортаға салып, шәкірттерінің пікірін тыңдап, өзінің көзқарасын айтып, бір тұжырымға келгенше олармен ой бөлісетін болған. Соңында шәкірті Әбу Юсуф түйіні шешілген мәселені әдіснамаға енгізіп қоятын болған.

Осы секілді басқа мазһабтар да өздеріне жараса ерекшеліктері мен құндылықтарға бай болған. Жалпы алғанда мазһаб ғұламалары қасиетті Құран мен сүйікті пайғамбарымыздың салихалы сүннеттерінен «Истинбат Ал-Ахкам» (үкім шығару) жасауда білімділігі мен парасаттылығы айқын басым болып, сол қоғамдағы классикалық денгейде қолданысқа еніп, көпшілік құп көрген шешім болған.

 Ал мазһаб ұстанбайтындар Құран мен сүннетті өз бетінше сөзбе-сөз түсіне аламыз деп ойлап, ақыл-парасатты қолданбайды, Соның салдарынан діни мәселелерде теріс пікір қалыптастырады. Сонымен қатар ислам ғұламаларының көпшілігін мойындамай, жоғары білімді ғалымдардың, философтардың болғанын, ислам өркениеті аясында ғылым мен мәдениеттің дамығанын жоққа шығаруға әрекет етіп, әлем мұсылмандарының көпшілігін ғасырлар бойы қателесіп келген деген пікірді ұстанады. Олардың айтатын сөзі «Мұхаммед пайғамбар кезінде мазһаб болмаған», немесе «Мазһаб деген Құран мен сүннетте айтылмаған» сынды жалған білімсіз түйсіктерінен шығалмай жатады.

Сөз соңында ғұламалар хақында Алла Тағала қасиетті Құран аятында:

« إنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ 

"Шын мәнінде құлдарынан ғалымдары; Алладан қорқады" дейді. Ал Алланың сүйікті елшісі болған Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «  إن العلماء ورثة الأنبياء  Шындығында, ғұламалар - пайғамбарлардың мирасқорлары» дейді. Расында тура жолды насихаттаушы адам мен сол жолды ұстанушы адамның жадында сақталу керек болған істердің бірі әрі бәрегейі - ғұламаларға құрметпен қарау.

Нұрбол Тағаев

Жетісу ауданы

"Әл-Мадина" мешітінің ұстазы