ҚЫЗ ТӘРБИЕСІ - ҰРПАҚ ТӘРБИЕСІ

Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) төрт қыздың әкесі. Кенже қызы Фатима жәннат әйелдерінің ханшайымы болатындығы риуаяттарда айтылады. Пайғамбарымыз: «Жәннат әйелдерінің ханшайымы болуға ризасың ба?» деп айтқаны бар. Осылайша, қызына беріп жатқан тәлім-тәрбиенің сырын түсіндіргендей еді. Әкесінің өнегелі тәрбиесін бойына сіңіріп өскен Фатима анамыз күйеуі Әлиге адал жар, қос батыр Хасан мен Хусейінді тәрбиелеп өсірген ардақты ана болған.

Муслим хадис кітабында, сахаба Әнас (р.а.) жеткізген мынадай риуаят бар. Ардақты пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) : «Кімде-кім екі қызға бойжеткенше қамқорлық етсе, қиямет күні ол адам және мен бірге боламыз» деген. Хадистегі екі қыз – кісінің қыздары немесе әпке-қарындастары болуы мүмкін. Ал, қамқорлық – материалдық тұрғыдан қамтамасыз етумен қатар, тәлім-тәрбие беруді қамтиды. Осы тақырып аясында бірқатар хадистер бар. Аталмыш риуаяттарда бір қызға болсын жақсы тәрбие беру ауыр да сындарлы шақ саналатын қияметте пайғамбар жанында тұру шарапаты бұйыратындығы айтылады. Әз-пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) мұндай үлкен мәртебені неліктен уәде етуде? Неге ұл перзент тәрбиелеген әкеге осындай сауаппен сүйіншілемейді? Міне, бұл қыз тәрбиесінің қаншалықты маңызды екенін аңғартса керек. Қыз баласы табиғатынан нәзік әрі қамқорлыққа мұқтаж. Қызды қызыл-жасыл көйлек кидіріп қою жеткіліксіз. Нәзік гүлді баптаған сияқты ұзақ та табанды тәрбие керек. Қазақтың қыз тәрбиесіне қатысты өзіндік ерекшелікке ие тұжырымы бар. Бұл ұлттық тәрбие мектебі «Қызға қырық үйден тию» деп аталады. Аталмыш ережелер жиынтығы осы күнде де маңыздылығын жоғалтпаған өнеге.

Бүгінгі таңда, қызға барлық дүниені үйретудеміз. Ағылшын тілінен бастап, би билеуді де, математиканы да. Заман талабына сай білімнің барлығын үйретуге тырысып бағудамыз. Бірақ, ұлттық құндылық бойына сіңбесе, жағдай қиын болмақ. Ғұламалар ер азамат бойында ұяттың болуы жақсы, ал әйелде ұят қасиетінің болуы өте жақсы деген. Ұлттық тәрбие – ұят және ибалылық негізіне құрылады. Бүгінде ұятқа қарсы әрекеттер жасалуда. Ұятты әрекетті ұят деп айту «кері кету» деген ұғым қалыптастыру арқылы жас буын санасын улау байқалады. Әке қызын тәрбиелейді, ал қыз - болашақ ана. Ал ана - ұлт тәрбиешісі. М.Әуезов: «Ана бір қолымен бесікті, екінші қолымен әлемді тербетеді» деп айтқаны осы ұғым.

Бүгінгі қыз, ертеңгі ана. Әке-шеше ретінде мойнымызда үлкен жауапкершілік барын ұмытпайық. Қызымыздың бойына ата-баба діні мен дәстүріндегі құндылықтарды сіңіріп өсіру басты міндетіміз. Өйткені, ұлттық рухсыз адам бос кеуде. Қанша білім алса да еліне, жеріне бүйірі бұрмайды. Діні бөлек, ұлты бөлек еркектің етегінен ұстаған қара көз қазақ қыздарын білімсіз деп айта алмаймын. Ағылшынша сайрап тұр. Ешбір мұсылман ұлты қызын өзге дін өкіліне тұрмысқа бермейді. Қыз – әкенің ар-намысы.

Әбу Ханифа әкесінің оқиғасын білмейтін адам кемде-кем. Қисса, арықта ағып келе жатқан қызыл алмадан басталады. Жігіт судағы алманы тосып алып бір тістейді. Артынан сұраусыз жеуге болмайды деп, арықты жағалап алма баудың етегіне келеді. Қолында тістелген алмасы бар Сәбит бау иесі қариядан ақысын адал етуін өтінеді. Көреген ақсақал тістелген алманың ақысы үш жыл еңбек ету деп кеседі. Сәбит бұған көніп, табандай үш жыл тер төгеді. Уәделескен уақыт жеткенде, қария соңғы шартын айтады. Аяқ-қолы сал, құлағы естімейтін, көзі көрмейтін және мылқау қызына үйленуін талап етеді. Бұл өте ауыр шарт еді. Жігіт еріксіз рұқсатсыз жеген алманың жазасын тартуға көнеді. Үйге кіргенде айдай ару қыз отырған еді. Жігіт қыздың әкесіне үйде сал қыз емес мүлде басқа бойжеткен отыр дегенде, қария мән-жайды түсіндіріп: «Ол бойжеткен – менің қызым. Аяқ-қолы сал дегенім ешбір жаман жерге бармаған. Қызымды құлағы жаман сөз естімейтін, көзі жаманды көрмейтін, тілі ғайбат-өсек айтпайтын етіп тәрбиеледім», - деген екен. Қызды жылдар бойы оқытып, бірақ тәрбиесіне көз жұмып қарау, әкенің қызына жасаған ең ауыр қиянаты деп есептеймін.

Көне кітаптарда әке мен қызы туралы ой саларлық бір әңгіме баяндалады. Қыз ес білгелі әке шаңырағында өнеге көріп өседі. Әкесі қызының бойына бар ізгілікті сіңіреді. Әлі ойын баласы кезінде көршінің қызымен ойнауға барады. Әкесі мұнысын жақтырмайтын. Себебі, көрші төңірекке жаман аты шыққан кісі еді. Қызы: әке мен ол қызбен тек ойнаймын. Ол сияқты өтірік сөйлемеймін. Сіздің әр кез шыншыл бол деген сөзіңіз жадымда,-деп ақталады. Бұған әкесі жарайды деп, қора жанындағы көмір тасты алып келуді сұрайды. Әкесіне көмір тасты ұсынғанда: Қызым, қолыңа қарашы! Көмірдің күйесі қолыңа жұғып қалыпты. Міне, осылайша жаман жолдастың жүріс-тұрысы адам бойына жұғады» деп өмірлік тәлім береді. Қызымызға қалай сөйлеуді және қалай киінуді үйретуден бастап, көпшілік орында өзін ұстауға дейін тәлім беру ата-аналық парызымыз. Ұят – ер азаматтың бойында болса жақсы, ал қыз баласында ұят болса өте жақсы деп жазылған дін кітаптарында. Өйткені, ер жігіттің оғаш әрекеті ерсі көрінгенімен, қыздың титтей ұятты қылығы сияқты сынға ұшырамайды. Ал, ғұламалар: «Діні (тәлім-тәрбиесі) жоқтың, ұяты да жоқ» деген нақыл сөзі көпті аңғартады.

Алматы қаласының бас имамы

Төлеби Оспан