Туыстық байланыс
Тарихқа үңілер болсақ, Исламның бауырлар бір-біріне, ұлы әкесіне қарсы шығып, туыстық қарым-қатынас қатыгездікпен шорт кесіліп жатқан ахуалда қалыптасқандығын көреміз. Бұл өз дініңді сақтап қалу үшін және оны емін-еркін, алаңсыз, тиісті түрде ұстану құқығына қол жеткізу мақсатында оны қорғап қалу үшін мәжбүрлі түрде қабылданған шара болатын. Бұл дерек әлдеқайда сирек айтылады, десе де, ол бар және оны да ескергеніміз абзал. Кейбір жағдайларда Алланың разылығы немесе адамдардың разылығы (тіпті олар жақын туысқандарың болса да) деген таңдауға кезіккен мұсылманға осы тарихи дерек бағыт-бағдар көрсетуі керек.
Кейбіреулерге Ислам тарихы оның іліміне қайшы келетіндей көрінуі ықтимал. Бірақ, олай емес. Ислам туыстық қарым-қатынасты қадірлеуге үндейді және оны қолдап отыруды талап етеді, бірақ, дінге зиян келтірмей. Туысқандық қарым-қатынас үшін Исламның міндетті үкімдерінен бас тартуға болмайды. Әйткенмен, сол үшін туыстарыңа соғыс жариялау да міндет емес. Бірақ, өкінішке орай, мұндай жағдайдан туыстарымен қақтығыспай өту екінің бірінің қолынан келе бермейді. Тіпті керек десеңіз, кейде бұл, кейбір апалар мен аталар кеңес ететіндей, дініңді егде жасқа келгенге дейін жүректе сақтап, қартайғанда ғана құлшылық жасау емес, оны осы кезден шынайы ұстанудың бірден-бір жолы болуы әбден мүмкін. Бір қызығы, соны айтатын апалар мен аталардың өздері мосқал тартқан жаста болса да, неге екені белгісіз, дін үкімдерін орындамайды. Жас кездерінде ерте болды, ал, енді тым кеш шығар, шамасы. Бұл ет қосылған бәліш жайлы ескі әзілге ұқсайды:
- Еті қайда?
- Әлі жеткен жоқсыз.
- Енді қайда?
- Өтіп кеттіңіз.
Мұнда үлкен мәселе жатыр. Мәселе, әрине, бәліште де, етте де емес. Қазіргі буынның бұрынғы буыннан артық екенінде де емес. Мүлде олай емес, яки әрдайым олай бола бермейді. Мәселе – біздің ата-аналарымыздың және ата-аналарымыздың ата-аналарының буыны Исламнан мақұрым болғанында және барып тұрған жалған жолда жүргенінде. Ол жолдың жалған екендігі анықталғанда олар бұрынғы адасуларына жаңа адасулар жамап, тағы да басқа жалған жолға бет бұрды. Қарапайым тілмен айтсақ осылай. Бұл тақырып біз ойлағаннан әлдеқайда күрделі әрі терең. Бірақ, біз оның тереңіне бойламаймыз, бұған кімнің кінәлі екенін де анықтап жатпаймыз. Тек мұның соңы неге әкелгенін әңгімелейміз.
Бұл діни надандық қана емес, жалпы надандыққа алып келді. Себебі, жалған идеологияға негізделген білім, ұстанымдар және құндылықтар өмір жайлы, ең бастысы, өмірдің мәні жайлы бұрмаланған түсінік қалыптастырады, сондай-ақ, ол тек жаңа адасуларды туғызады, сол адасулар бірінің үстіне бірі жамалып, идеологиялық, интеллектуалдық, рухани және адамгершілік тұрғыдан кесірлі быламыққа айналады. Жөні түзу діндар адам ондай быламықты өмірлік қағидасы етіп ұстана алмайды. Соның нәтижесінде, біздің туыстарымыз (әсіресе, бұл бізге билік ете алатын және бізден беделі басым жақындарымызға қатысты) Исламға апаратын жолдағы ең бірінші әрі басты кедергіге айналуда. Солардың ең басында ата-аналар тұрады.
Олар «исламдық лаңкестіктен», Әл-Каида және Бен Ладеннен шошып қалған, сондықтан, балаларының діни сектаға кіріп кетуінен қорқады деп, бәрін соған әкеп тіреудің қажеті жоқ. Олар бұдан да қауіптенуі мүмкін, бірақ, бұл олардың дінге деген төзімсіздігінің бірден-бір, тіпті басты себебі емес. Алайда, неофит балалары үйіндегілердің дүкеннен алған кез-келген етін жемей, ішімдік қойылатын дастарханға отырудан бас тарта бастағанда, мұндай қорқыныш міндетті түрде туындайтыны сөзсіз. Ал, егер олар Жаңа жыл және 8-ші наурыз секілді «қасиетті» мейрамдарды тойлаудан жалтара бастаса (бұл әбден мүмкін, тіпті олар дінді алғаш ұстана бастаған кездеріндегі құлшыныстың күшімен мұндай мәселеде абайсыздық танытуы да мүмкін), оларға «экстремист» деген таңба таңылатыны анық.
Әзірге экстремизм жайлы сөз болып жатқан жоқ, десе де, дін жайлы әңгімелердің бәрінде оның көлеңкесі басты «козырь» ретінде қосарланып жүреді. Ал, ол «козырьге» қарсы уәж табылмасы анық. Мұнда университетте оқу, жұмыс, мансап, үйлену немесе тұрмысқа шығу, «жас кезіңде күліп-ойнап қал» санатындағы жастық шақтың қуаныштары және т.б. сынды қарапайым нәрселер жөнінде сөз болып отыр. Иә, әрине, бұл ата-ананың баласына қамқорлығының, оған жақсылықты тілегенінің салдарынан десек болады. Бірақ, шынымен де жақсылық сол ма? Бар мәселе сонда.
«Имамға сұрақ» айдары жұмыс істеп тұрған кезде бізге орамалға байланысты көптеген хаттар мен қоңыраулар кеп түсіп жатты. Орамал таққан жас әпке-қарындастарымыз әке-шешелерінің, әсіресе, аналарының тарапынан нағыз қудалауға ұшырай бастаған. Долы әйелдер қыздарына деген махаббатын, қамқорлығын және тағы басқа да игі ниеттерін сылтау етіп, қыздары хиджаб кисе, өз-өздеріне қол салатындарын айтып үркіткен, естерінен танып құлаған, қалтырап, дірілдеген, ауыздарынан көбік аққан, тілазар, қайырымсыз қыздарын төмпештеп ұрған, бастарынан орамалдарын жұлып алған, өздерінің және қыздарының шаштарын жұлған, өкірген, қыңқылдаған, наразылық білдіріп, шағымданған, «жедел жәрдемді» шақырған, сондай-ақ, қыздарына «не орамал, не анаң» деген таңдау қойған.
Анағұрлым сабырлы және естілері орамалдың оқуға, мансапқа, тұрмысқа шығуға және бастың терісіне келтірер «зияны» жөнінде әңгіме-дүкен құрған. «Сені ешкім жұмысқа алмайды», «тұрмысқа шықпай қаласың» немесе, керісінше, «тележұлдыз болудың орнына тұрмысқа шығып алып, өмір бойы балалармен төрт қабырғаға қамалып отырасың!» және т.б. Қысқасы, әркім қолынан келген қулығын қолданып баққан. Көп жағдайда қамқор ата-аналар осындай алдын-алу шарасына мүмкін деген адамдардың бәрін қатыстырып жатады: аталарын, апаларын, ағаларын және тағы басқа да туыстарын, көршілерін, мұғалімдерін және заманға сай жүретін құрбыларын. Сөйтіп, солардың бәрі «ортағасырлық қараңғылық, артта қалушылық» шыңырауына құлап бара жатқан әлгі қызды әлемді құтқарғалы тұрған сұлулығын жасырудан айнытуға тырысып, барын салады. Керек десеңіз, бұған имамдарды да араластырады. Бәрінен де таң қалдыратыны, қыздың әке-шешесіне кимешектің маңызы мен құндылығы жайында айтудың орнына оған кимешек киме дейтін таланттар да табылып жатады.
Үйінен шығып бара жатқанда, анасының басындағы орамалды жұлып алғандығын бірнеше жыл бұрын бір қарындасымыз айтып берген еді. Ал, ол есіктің алдында жатқан еден жуатын шүберекті алып, басын жапқан. Содан кейін ғана анасы қызының хиджабты шешпейтінін, түсініп, оны жайына қалдырған.
Олар қажеттіліктерін өздерінің табыстылығына, сырт келбетіне, тартымдылығына және қарама-қарсы жыныс өкілін өзіне қаратуға қажетті басқа да сипаттарына сәйкес өтейді. Несін айтамыз, өзің қаласаң болды, қалайтындар табылады. Негізінде, жастық шақтың өзі – тартымды дүние. Сондықтан, жас кезде қыдырып та қалыңдар, жастық шақтарыңды ерте бастан қайдағы бір орамал, намаз, тұрмысқа шығу және үйлену сияқты нәрселермен құртпаңдар. Сендерді ата-аналарың ол үшін дүниеге әкелген жоқ.
Осының нәтижесінде, нағыз керек шағында әпке-қарындастарымыз тұрмысқа шыға алмайды, ал, бауырларымыз үйлене алмайды. Бұл не жасырын некеге, не таза зинақорлыққа алып келеді, бірақ, бұл істі таза деп атау орынсыз болар, сірә. Егер ұл бала өзінің хиджаб киген қызға үйленгісі келетінін, қыз бала намазханға тұрмысқа шыққысы келетінін, екеуінің некеге тұру керектігін айтып, ата-анасын көндіре алса, жаңа кедергілерге есік ашылады. Енді тойсыз неке қиюға, ішімдіксіз той жасауға болмайтындығы анықталады. Ал, егер жастар одан бас тартып, одан да жаманы, өз дегендерінен қайтпай тұрып алса, олар ата-аналарын сыйламайтын, қайырымсыз өзімшілдер болып шыға келеді.
Ең жақын деген туыстарыңның ғана ортасында, қарапайым той да өткізуге болмайды. Себебі, шақырмауға болмайтын адамдардың бәрін шақыру керек қой. Ал, шақырмауға болмайтын адамдар жетіп артылады. Әсіресе, олардың арасында қоғамда сыйлы, ықпалды жандар болса. Сол үшін ұлан-асыр той жасауға ақшаң болмаса, не несие алу керек, не қарыз алу керек, немесе, айналайындарым менің, тұрмыстарың жақсарғанша шыдау керек.
Егер балалар әке-шешелеріне қарсы шықса, олардың ата-аналық батасын алмайды. Олардың отбасылық өмірінде мұның әсері білінуі мүмкін. Өйткені, ата-ананың батасында Алланың берекесі бар, тіпті сол ата-ана не істеп жатқандарын өздері білмесе де. Ал, олардың отбасылық өміріне сызат түссе, әке-шешелері: «Айтып едік сендерге, тыңдамадыңдар, міне, енді не болғанын көрдіңдер ме!» - дейді.
Әрине, біз балалар бәрін дұрыс істейді деп отырған жоқпыз. Олар жас, қызба және тәжірибесіз болғандығы себепті көптеген өзіндік қателіктерге бой алдырады. Мұндағы мәселе, олар дұрыс бағытта енді ғана тәй-тәй басып келе жатқанда әке-шешелері оларға қолдау көрсетпегенімен қоймай, балаларына бөгет жасап, оларға нағыз керек болған баталарынан айырады. Бұл некеге ғана емес, Исламмен байланысты нәрселердің бәріне қатысты, мейлі, ол несиеден, ипотекадан, харам жұмыстан, спирттік ішімдіктен және ешқандай игілігі жоқ зиянды нәрселерден бас тарту болсын.
Мәселен, біздің бір танысымыздың анасына оның әйелінің жұмыс істемейтіні жанына маза берер емес. Сондықтан, ол үнемі келінін жұмысқа шығаруға көндіреді де жүреді. Бұл жанұяда кикілжіңге әкеп соғады. Өйткені, ұлы әйелінің үймен және балалардың тәрбиесімен айналысқанын қалайды, себебі, балаларды тәрбиелеу мен үй шаруасы – бар жан-тәніңмен беріліп, толық айналыссаң, кеңседегі жұмысқа қарағанда әлдеқайда игілікті, пайдалы һәм еңбегі зор жұмыс.
Мұндай мысалдар осы мақалаға бөлетін уақытымыздан да және оны оқып шығуға жететін сабырдан да әлдеқайда көп. Көптеген жағдайлар үлгілік келісімшарт секілді бір сарынды, басқалары болса, данышпанның (өкінішке орай, зұлым данышпанның) айшықты қолтаңбасы сияқты ерекше. Десе де, олардың көпшілігін біріктіретін нәрсе – надандық, сандырақ және барып тұрған ақымақтық. Әсіресе, бұл кейбір этникалық мұсылмандарға қатысты. Олар өздері мұсылман болса да, Исламнан алыс екендері соншалық, діннен шығып кетететіндей сөз айтып немесе бірдеңе жасап қоймасын деп, олармен дін туралы сөз қозғауға да қорқасың.
Біздің ата-ана туралы айтып отырған себебіміз, ата-ана мәселесі бәрінен де күрделі. Бір жағынан әкеңнің алдында да қарыздарсың, екінші жағынан, Жәннат анаңның аяғының астында, туыстық қарым-қатынасты да үзуге болмайды. Оның үстіне, Исламға сәйкес, дұрыс өмір сүру керек. Әке-шешеден басқа көптеген құқықтарға ие және өмір жайлы Исламнан алыс түсініктегі басқа да туыстарың бар. Олар да өз назарындағы адамдарға өз көзқарастарын таңып қалуды өз міндеті деп біледі. Осының бәрінің арасында ешкімді ренжітпей, тепе-теңдікті табу қиынның қиыны. Соның салдарынан, үзуге болмайтын байланыс дұрыс бағыттағы кез келген қимылыңды шектейтін бұғауға айналады, егер тек табандылығыңды көрсетіп, қайсарлық танытпасаң. Не дінді, не туыстық қарым-қатынасты құрбан етуге тура келеді, себебі, қанша қаласаң да, ол екеуін бірге алып жүруге шамаң жетпейді.
Әлбетте, адамдар бізге осындай мәселелермен келіп жатқанда біз әдетте үйреншікті ақыл-кеңесімізді береміз: дау-дамайдан мейлінше аулақ болу, кикілжіңнің алдын-алу, Алладан тауфиқ, хидаят және жағдайды жеңілдетуін сұрап, өзің үшін және туыстарың үшін көбірек дұға қылып, Шариғат үкім еткен міндеттеріңді үнсіз ғана орындай беру. Бірақ, қызы хиджаб кигеніне бола анасын «жедел жәрдем» алып кетсе, анасының өмірі мен денсаулығының жауапкершілігін мойнына алып, орамалды қайта киюге сол қыздың батылы жете ме? Мұндай жағдайға өзің түспек түгілі, бәлен деп ақыл айту да қиын. Ол сенің анаң болмаса да, сенің қызың болмаса да. Бірақ, тек біздің өміріміз бен денсаулығымыздың Алланың билігінде екеніне толық сенімде боламыз.
Қырғызстандағы шейх Чубак Ажыға қыздарына хиджаб тағуға тыйым салатындар туралы тікелей эфирде сұрақ қойылғанда ол: «Өздерің Тозаққа бара жатқандарыңмен қоймай, балаларыңды да Тозаққа жетелемеңдер», - деп жауап берген болатын. Лайым Алла Тағала оны батылдығы мен туралығы үшін сауапқа бөлегей. Мұны кім болсын, қашан болсын, әйтеуір айтуы керек болатын.
Біз туыстық байланыстың құндылығы жайында көп айтамыз, бірақ, туыстық байланыстың Алланың заңынан жоғары болмайтынын айта бермейміз. Біз ата-ананың жоғары дәрежесі жайында көп сөз қозғаймыз, бірақ, кейбір ата-аналардың Өздерін жаратқан Раббысының разылығын алуға сәл де болса талпыныс жасап жүрген балаларынан да жаман болып жатқанын айта бермейміз. Біз сабыры әлі аз жастарға сабырлы болуды, даналыққа әлі жете қоймаған жастарға дана болуды, жібі түзу тәрбие алмаған жастарға тәрбиелі болуды насихат етеміз. Бірақ, өздері қалай болса солай өмір сүретін, онымен қоймай, балаларына да дұрыс өмір сүруге кедергі келтіретін ата-аналарға ештеңе демейміз.
Лайым Алла Тағала мұсылмандарға қиындықта жәрдем бергей, бізге және біздің ағайын-туыстарымызға тауфиқ бергей.
Жарияланған мақалалар мен шет елдік сайттардан алынған аудармалардың авторлық құқығы Azan.kz сайтына тиесілі.
 Предыдущий |
Следующий |
| Аиша Робертсон: «Алғашқы Рамазандағы жалғыздығым мені Аллаға жақындата түсті» | Исламды қабылдаған 65 жасар атеисттің әңгімесі: «Мен ешқашан Ислам жайлы ойланбаған едім» |
Қызықты тақырыптар
Намаз уақыттары 
