ЕЛІМІЗДЕ ТИЫМ САЛЫНҒАН ӨЗБЕКСТАН ИСЛАМ ҚОЗҒАЛЫСЫ
Орта Азияда сыртқы күштер тарапынан құрылған алғашқы радикалды саяси топтар (Өзбекстанда «Әдолат», «Ислам лашкарлари», Тәжікстанда «Ислам ренесанс партиясы») 1990 жылдардың басында пайда бола бастады. Бұл топтар алғашқыда Өзбекстан кейіннен Тәжікстанға әсер еткен исламилану процесіне қатысты.
Радикалды пікірлердің пропагандасына Ферғана аңғарының қалаларына келген Сауд Арабиясының азаматтары бастаған көптеген шетелдік миссионерлер көмектескен болатын. Бұл байланыстардың нәтижесінде тек орталықтың жұмысына емес, сонымен қатар идеологиясында да өзгерістер пайда бола бастады. Жасырын болса да дәстүрлі білім ордаларынан уақыт өте келе егеменді, тәуелсіз, білім мен ғылымнан тыс, өзінің қоғамдық және саяси көзқарастарын жаюы мен Исламның елдің діни және дүниетанымдық ретінде жариялануын қалаған, радикалды сипаттағы діни орталықтарға айнала бастады. Осылайша Өзбекстанда радикалды исламшылар алдыңғы шепте келген саяси күштердің біріне айналуымен Ферғана аңғарындағы бірқатар қалаларды басқаруға да көше бастады. Олардың іс-әрекеттері үкіметтің тарапынан бастырылды және радикалды топтар жасырынуға көшті. 1996 жылы сол кездегі зайырлы режимді құлату мен елде халифатты құру үшін қарулы жолдармен мақсаттарына жетуге тырысқан Өзбекстан Ислам қозғалысы да пайда болды.
Қозғалыстың жетекшісі Тахир Юлдашев (1967-2009), әскер қолбасшысы болса Жума Хожиев (Намангани) (1968-2001) болды. Олардың құрамыда Өзбекстанда 1992-1993 жылдары Өзбекстан президенті И.Каримов тарапынан тыйым салынған бірқатар ислами топтың бұрынғы мүшелері бар еді. Қозғалыстың негізгі мақсаты – Ферғана аңғарымен қоса ұйғырлардың өмір сүрген Шығыс Түркістан, бүкіл Орта Азия аймағы, әсіресе Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан территориясында Ислам мемлекетін құру болды. 2000 жылдардың басында Өзбекстан Ислам қозғалысы есімін Түркістан Ислам қозғалысы деп өзгертті. Юлдашевтің 2009 жылғы өлімінен кейін Өзбекстан Ислам қозғалысын Усман Адил басқарды, алайда 2012 жылдың қаңтар айында Ауғанстандағы өлімі туралы хабар шықты. Кейіннен бұл хабардың жалған екені анықталып, сәуір айында американдықтар тарапынан Пәкістанда өлтірілгені мәлім болды.
Өзбекстан Ислам қозғалысының іс-әрекеттері әсіресе Орта Азия елдерінде жүзеге асырылғандығын атап өту қажет. Ұйымның кейбір мүшелері Еуропа мен Америка елдеріне баруы да мүмкін, алайда әлемдік БАҚ-та олардың іс-әрекеттер туралы ешбір хабар шыққан жоқ. Бұдан ертеректе топтың мүшелері Вазиристанда (Пәкістанның солтүстік-батысында, Ауғанстан шекарасындағы таулы аймақ) іс-әрекет көрсеткен болатын және өздерін «қасиетті жихад» жалауының астында күресіп жүрген «әл-Каиданың» бір бөлшегі ретінде санаған.
Топ мүшелері елді тұрақсыздандыру үшін халық арасында дүрбелең тудырды және халықаралық қауымдастықтың назарын өзіне аударғысы келді. Алайда Өзбекстан басшылығының пәрменді әрі жедел шараларының арқасында елде тұрақсыздық орын алған жоқ. Бірақ үлкен бір резонанс болды. Жарылыстарға дейін Өзбекстан Орта Азияның ең тұрақты және тыныш елі ретінде танылған.
Өзбекстан Ислам қозғалысының басшылығы бірқатар халықаралық және аймақтық исламистік ұйымдармен және қозғалыстармен, атап айтқанда, әл-Каида, Талибан, Хизбут-Тахрир, Ихуан-Муслимин және т.б. ұйымдармен тығыз байланыста.
Радикалдылыққа барған қай топ немесе ұйымды қарастырар болсақ, олардың саяси мүдделігі көріне бастайды. Бұл секілді топтар елдің зайырлылығына нұқсан келтіріп, орнына елдің азаматтарының діни тиесілілігін ескермей, діни (Ислами) догмаларды, атап айтқанда, шариғатты орнатуға тырысады.
Өзбекстан Ислам қозғалысы да мұның айқын дәлелі. Қазақстан мен Өзбекстанның шекарасын негізге алар болсақ, көршілес елдің діни тұрақтылығы – еліміздің де діни тұрақтылығы деп айтсақ, қателеспеспіз. Өйткені Орта Азияның қай елі болмасын барлығы КСРО кезеңін бастан өткізіп, тоқырауды көрді, жұмыссыздық пен діни бос кеңістікті бастан өткізді. Өзбекстан Ислам қозғалысы және осы секілді бұдан да басқа діни ағымдардан сақтануымыз үшін бұл секілді топтарға қарсы бірлесе, кеңесе отырып іс-қимыл жасауымыз қажет.
Басиев Мұхаммедәмин
"Күлиза ана" мешітінің ұстазы
Жарияланған мақалалар мен шет елдік сайттардан алынған аудармалардың авторлық құқығы Azan.kz сайтына тиесілі.
 Предыдущий |
Следующий |
| ТӘУЕЛСІЗДІК ТҰҒЫРЫҢ... | ШЕТЕЛДЕ ДІНИ БІЛІМ АЛУДЫҢ ҚАЖЕТІ ҚАНША? |
Қызықты тақырыптар
Намаз уақыттары 
