СӨЗ ТҮЗЕЛСЕ, АДАМ ТҮЗЕЛЕДІ

Сөз түзелсе - жүрек түзеледі. Жүрек түзелсе - иман түзеледі. Иман түзелсе - дінің түзелер. Дінің түзелсе - ақыретің түзеледі...

Жаратушы адамдарға сөйлеу нығметін беріп қойған. Данышпандарымыз: «Адам мал-дүниесімен жақсылық жасамақшы болса, байлығы бір күнде таусылып қалуы мүмкін. Алайда адамда бір таусылмас қазына бар, қанша жерден жұмсаған сайын еш таусылмайды. Ол - шырын сөз», - деген екен.

Біздер ауыздан шыққан әрбі сөзіміз үшін жауаптымыз. Кезінде тақуалығымен аты шыққан Баязид Бистәми Алланы зікір етерден алдын: «Дүние сөздерін біраз сөйлеген едім», - деп, аузын үш рет шайып барып қана зікірін толтыратын болған деседі. Адамдар арасында, мейлі қоғамда болсын, түрлі келеңсіз жағдайлар өз орнын таппаған сөздер нәтижесінде болары сөзсіз. Алла Тағала Құранда «Исра» сүресінің 53-ші аятында: «Пенделеріме айтқын, көркем сөз сөйлесін. Өйткені шайтан олардың арасына бұзақылық жасайды», - деген.

Осы бір аятта Жаратушымыз мұсылмандарды өзара қарым-қатынастарында тәтті тіл, яғни дұрыс сөздер сөйлеуді бұйыруда. Әрі ондай адамдардың достары да көп болады.

Тіл адамның ең кіші ағзасы болғанымен, үлкен уәзипаға ие мүше болып табылады, әрі жүрекке де жақын, яғни екеуінің байланысының нәтижесінен ауыздан дұрыс сөз шығады. Өйткені өсек, ғайбат айту, өтірік айту, мақтану мен шағымдану секілді басқа түрлі жамандықтың баршасы осы тіл арқылы орын алады. Сол үшін де Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) тілді жаман сөздерден тыю жайында бұйырып: «Кімде-кім Аллаға және ақырет күніне иман келтірген болса, тек жақсы сөздерді ғана сөйлесін, ия болмаса үндемесін», - деген. Демек, адамның сөзі мен іс-амалы бір болуы, бір жерден шығуы тиіс.

Перзенттерімізді шынайы мүмін, иманды етіп тәрбиелеу жолында, оларға дұрыс сөз сөйлеудің де шарттарын түсіндіргеніміз абзал.Тіл деген қалаған тарапына қарай бұрмалана береді. Өйткені тілде сүйек жоқ. Тілдің әсерінен небір жүректер қуанышқа, нұрға толуы мүмкін, не болмаса небір көңілдер төмен түсіп, ойранға айналуы мүмкін.

Бір патша түс көріпті, түсінде барлық тістері түсіп қалыпты. Ұйқыдан тұрған соң жанындағы екі уәзірін шақырып алып, көрген түсін айтып, жорып берулерін бұйырады. «Жорығанда да тек шындық жағымен жорыңдар», - депті. Уәзірінің бірі: «Хан Ием! Бұл жақсылықтың белгісі емес, барлық туған-туыстарыңыз, жақындарыңыз түгелдей қайтыс болады, ал сіз жалғыз өзіңіз ғана аман қаласыз!»,- депті. Патшаның бұл жауапқа қатты ашуы келіп, уәзірін зынданға тастатыпты. Екінші уәзірі: «Уа, Патшам! Бұл түсіңіз сізге көптеген жақсылықтар әкеледі деп ойлаймын. Жақын туыстарыңыздың ішінде Алла сізге ең көп ғұмыр береді. Ұзақ ғұмырыңыз құтты да берекелі болсын!»,- депті. Бұл жауапқа разы болған патша қатты қуанып, уәзіріне сый-құрмет жасап, еш азап бермепті.

Байқағанымыздай, бір мағыналы сөзді екі түрлі жолмен жеткізіп тұрған екі уәзірдің біреуі терең сөзден ұзақтау, сөйлегенде де әдеппен жеткізе алмауының салдарынан азапқа душар болуда. Ал екіншісі айтар сөзін дұрыс жеткізгеннің нәтижесінде игілікке кенелді. Сөз дұрыс болса қоғам да, жұрт та тыныш болатынына осы бір хикая мысал болғандай әсер қалдыруда.

Адам баласы қандай да бір сөз айтатын болса, әркез асықпастан, даналықпен, әдеппен сөйлегені абзал екен. Тек жақсы сөз сөйлеу Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сүннеті болып табылады. Кезінде үнемі көркем сөз сөйлеуді әдетке айналдырған Ибн Аббас (р.а.) Пайғамбарымыздан (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) мақтау да алған екен.

Мына бір жәйтті айта кеткім келеді, кейбір жас бауырларымыз қартайған өз әке-шешелерін «кемпір», «шал», «шалды шәйға шақыр», «кемпірдің зейнетақысын ала келіңдерші», - деп айтып жатқандарына куә болып жатамыз. Өміріміздің жәннаты, үйіміздің жауһары, мейірбан болған әкелеріміз бен аналарымыз қартайғанда «кемпір», «шал» бола қалғаны ма? деген үлкен ойға кенелесің.

Айша (р.а) анамыз айтады: «Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) анық, әрі байыппен сөйлейтін еді, егер Оның (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сөйлеген әрбір сөздерін санамақшы болсаңсаңыздар, санына жеткен болар едіңіздер», - дейді. (Имам Муслим риуаяты).

Кейбір хадистерде Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) адамдардың ақылдарына (деңгейлеріне) және сауаттарына (білімдеріне) қарап сөйлескендігі жайлы да айтылады. Оған дәлел, Абдулла ибн Масғұдтан (р.а.) келген мына бір риуаяттан байқауға болады: «Сен қандай да бір қауымның ақылына сыймайтын сөзді айтатын болсаңдар, ол сөз олардың кейбіреулері үшін фитна болады»,- деген екен. (Дәйлами)

Жақсы сөз - жан азығы. Адамның жүрегі таза болатын болса, оның тілінен де жақсы сөз шығады. Әр адамның сөйлеген сөзіне қарап оның қандай адам екендігін байқауымызға болады. Бұл жайында хадисте: «Адамның сөзі дұрыс болмаса, иманы дұрыс болмайды»,- дейді. (Имам Ахмад риуаяты).

Мұсылман адам әрбір айтқан сөзін аңдап, байқап айтуы тиіс. Өйткені әр сөзі үшін жауапты, әрі жазулы. Бұл жайында Қасиетті Құранның «Қаф» сүресінде: «Аузынан бір сөз шығарса-ақ болды, алдында аңдушы (періште) дайын», - делінген. (Қаф сүресі,18-аят) 

Бұл өмірде ешбір адамға сөзімізбен де, қолымызбен де еш зиянымыз тимеуі керек. Хадистердің бірінде: «Адамдардың жақсы амалдары сол, өзгелерге тілімен де, қолымен де еш зарарын тигізбегендері», - делінеді. Бұл хадистен аңғаратынымыз, әуелі тіл, сосын қол келтіруде. Демек, қолға қарағанда, тілдің азабы басымдырақ екендігін байқауымызға болады екен. Тіл тыйылмағанның нәтижесінде қол да әрекетке түсетіндігін айтуда. Сол үшін де тілімізге өте сақ болайық, тек пайдалы сөз айтуымызды Алла нәсіп етсін!

Данияр Мұсаев, 

«Қайрат» мешітінің бас имамы